Uit de onbekendheid: Mad as a hatter

Een van de leuke dingen van het hebben van een Engelsprekende echtgenoot, is dat er soms termen en spreekwoorden voorbijkomen die helemaal nieuw zijn. Zo noemde mijn man recentelijk een gemeenschappelijke kennis van ons “mad as a hatter”. Op de vraag naar de herkomst van de uitspraak had hij geen antwoord, maar een kleine trip ‘down the rabbit hole’ leverde een interessante vondst op die perfect past in mijn serie blogs over vergeten en in dit geval onbekende zaken uit de wereld van de arbeidshygiëne. 

In de 18e en 19e eeuw floreerde de hoedenindustrie. Het stadje Danbury, in de staat Connecticut (VS), vormde het centrum van de industrie en werd ook wel “Hat City of the World” genoemd. Voor het vervaardigen van de hoeden gebruikte men in die tijd vacht van dieren. Met name konijnen- en bevervacht was populair. Bij het maken van de hoeden werd de vacht van de dieren gewassen in een bad met een vloeistof dat door de toevoeging van kwiknitraat een oranje kleur had. Het wassen van de vacht in dit kwiknitraatmengsel zorgde ervoor dat de stugge haren soepel werden. 

Men was toen nog niet bewust van de gevaren die gebruik van kwik in productieprocessen met zich meebrengen. Langdurige blootstelling aan kwikdampen bijvoorbeeld kan zorgen voor lichamelijke klachten. Zoals tremoren (beven), wat bij arbeiders uit de hoedenfabrieken van Danbury zo geregeld voorkwam dat het de bijnaam de “Danbury shakes” kreeg. Maar het hele dagen werken in de kwikdampen zorgde ook voor spraakproblemen, emotionele instabiliteit en soms zelfs hallucinaties. In die tijd dacht men meestal dat medewerkers dronken waren. De klachten werden niet geassocieerd met blootstelling aan kwiknitraat, maar verward met een geestesziekte waarmee medewerkers een onterechte stempel kregen en vaak werden gestigmatiseerd. De term “mad as a hatter” komt naar alle waarschijnlijkheid uit deze tijd.  

Pas in 1860 wordt er in de literatuur een beschrijving gegeven over de blootstelling aan kwik en het duurt zelfs tot 1940 voor het gebruik van kwiknitraat verboden wordt in de productie van vilt voor de hoedenindustrie. In de 80 jaar tussen 1860 en 1940, voeren de werknemers en vakbonden lange gevechten over veilige arbeidsomstandigheden en de blootstelling aan kwiknitraat. Uiteindelijk wordt op 1 december 1941 kwiknitraat vervangen door waterstofperoxide. Een memorabele dag, die jarenlang werd gevierd door de medewerkers van de Danbury fabrieken. 

Inmiddels zijn de hoedenfabrieken in Danbury gesloten. Ondanks dat de laatste fabriek zijn deuren sloot in 1965, is er nog altijd kwik aanwezig. De jarenlange productie van hoeden heeft ervoor gezorgd dat het kwiknitraat de bodem van de stad ernstig heeft vervuild.  

Ook nu nog is de blootstelling aan gevaarlijke stoffen een arbeidsrisico. Het krijgt wel veel meer aandacht dan vroeger. Voor de Inspectie SZW is het zelfs een speerpunt. Anders dan vroeger wordt bij de blootstelling aan gevaarlijke stoffen nu de Arbeidshygiënische strategie toegepast; aanpak bij de bron. In het voorbeeld van de hoedenmakers zou kwiknitraat eerder zijn vervangen door een minder toxische stof. Daarnaast hebben we tegenwoordig goede oplossingen voor het afzuigen van giftige dampen waardoor de blootstelling veel minder is in dit soort situaties.