Uit de vergetelheid: de mijnworm

De geschiedenis van de arbeidshygiëne is gevuld met boeiende, grappige, bijzondere en angstaanjagende zaken. In deze eerste van een serie artikelen over de wat meer uitzonderlijke gevallen in de historie sta ik stil bij een bijzondere, de mijnworm.

De Zwitserse Sint Gotthardtunnel is een beruchte bottelnek voor vakantiegangers die via Zwitserland naar Italië rijden. De 16.9 kilometer lange tunnel vervangt sinds 1980 de weg over de Gotthard-pas die over de bergen slingerde om de plaatsen Göschenen met Airolo te verbinden.

Wat weinig mensen weten, is dat er ook een Gotthard-spoortunnel is die in 1882 werd geopend. Tijdens de bouw van die spoortunnel kwamen door onverklaarbare redenen een groot aantal werknemers om het leven. De bouw van de Gotthard-spoortunnel werd sowieso achtervolgd door rampscenario’s; de bouw liep continu achter op schema, er ontstond oproer onder de werknemers vanwege de slechte arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden waaronder de salarissen. Tijdens de oproer van de werknemers vielen er zelfs doden toen het leger probeerde in te grijpen.

De omstandigheden in de tunnel waren ideaal voor de kieskeurige parasiet Ancylostoma duodenale, oftewel de mijnworm. Het diertje floreert in omgevingen waar een hoge luchtvochtigheid heerst in combinatie met een hoge temperatuur. En dat was precies wat de Gotthard-spoortunnel was, heet en vochtig.

In de spoortunnel waren de omstandigheden überhaupt verre van ideaal. Werknemers namen niet de tijd om naar de oppervlakte te komen om hun behoefte te doen, maar deden dat vaak in de verborgen delen van de tunnel. Water in de tunnel zorgde ervoor dat die ontlasting zich verspreidde door de verschillende tunneldelen. In die tijd liepen werknemers nog veel op blote voeten. De larven van de Ancylostoma duodenale verplaatsten zich via de ronddrijvende ontlasting van de werknemers door de tunnels en vonden via de huid op de zool van hun blote voeten vrij eenvoudig hun weg naar het lichaam van tientallen werknemers. Eenmaal in het lichaam dringen de larven door tot in de dunne darm, waar ze zich voeden met het bloed van hun gastheer. In de darmen ontstonden daardoor bloedende wonden, die lang bleven bloeden door het antistollingsmiddel dat de larven achterlaten.

Hierdoor kregen werknemers op den duur last van ernstige vormen van bloedarmoede. Zo ernstig, dat honderden van hen eraan zijn overleden. Bij de autopsie vond men tot wel 1500 mijnwormen in de darmen van de overledenen.

Lange tijd bleef het onduidelijk hoe mensen besmet waren geraakt. Men dronk immers kristalhelder Alpenwater uit een nabijgelegen rivier. Uiteindelijk kwamen onderzoekers erachter dat de larven van de Ancylostoma duodenale uitstekende zwemmers zijn en zich bij voorkeur tussen de tenen in de huid boren en op die manier aan een reis door het lichaam beginnen.

In het vak van de hedendaagse arbeidshygiënist moeten we soms ook verder kijken dan de meest voor de hand liggende oorzaken. Dat vergt een open blik en een goed observatie vermogen.

Inmiddels is er veel meer bekend over besmettingen met allerlei soorten parasieten. De mijnworm komt nog wel voor, maar eigenlijk alleen in tropische landen en zorgt in de meeste gevallen niet voor grote problemen, afgezien van hoesten, buikpijn en diarree. Ze zijn vrij eenvoudig te bestrijden met medicijnen tegen worminfecties.